RTV KIM, 07.06.2019. - Eparhija raško-prizrenska izrazila je zabrinutost zbog najave početka izvesnih radova na lokalitetu srednjovekovne katedralne crkve Sv. Nikole, sabornog hrama novobrdskih i gračaničkih episkopa.
U saopštenju Eparhije navodi se da je ovaj hram podignut sredinom 14. veka i bio dograđen u vreme despota Stefana Lazarevića i posle 1455 godine.
“Po svemu sudeći kasnije je pod osmanskom vlašću pretvoren u džamiju, da bi objekat posle bio srušen u zemljotresu i ostao u ruševinama do današnjih vremena, kao i ostaci grada koji je ubrzo zapusteo”, objašnjava se u saopštenju.
“Кao i velike nemanjićke zadužbine (13 i 14. veka) Sopoćani, Arilje, Visoki Dečani, novobrdska crkva Sv. Nikole građena je u romaničkom stilu bazilike i do pada Novog Brda pod osmansku vlast bila je glavno pravoslavno bogoslužbeno mesto”.
Nedaleko od ovog hrama, kako se dalje navodu u saopštenju, nalaze se ostaci gradske rimokatoličke crkve takozvane Saške crkve, koja je dobila naziv po rudarima Saksoncima (Sasima), koji su pored dubrovačkih trgovaca i domaćeg srpskog stanovništva činili deo bogatog i raznolikog kulturnog i verskog mozaika srednjovekovnog Novog Brda, kao jednog od najznačajnijih gradova srednjovekovne Srbije.
Informacije o planiranom projektu konzervacije hrama Sv. Nikole objavljene su u kosovskim medijima i prema dostupnim informacijama projekat izvodi Arheološki institut Kosova, uz finansijsku podršku nemačke ambasade u Prištini
“Protivno zakonu o zvaničnim jezicima i nazivima opština, mediji govore o ‘katedrali u Artani, bivšem Novom Brdu’ ignorišući zvanično ime opštine”.
Eparhija raško-prizrenska napominje da se hram Sv. Nikole nalazi u jednoj od četrdesetak specijalnih zaštićenih zona, koje po kosovskim zakonima podležu posebnoj proceduri, koja ne zavisi samo od kosovskih institucija, već i od stava Srpske pravoslavne crkve.
“Osim toga, ovaj stari verski objekat je na sajtu kosovskog Ministarstva kulture netačno predstavljen kao rimokatolička crkva, bez ikakvog pominjanja autentične istorije hrama i dosadašnjih rezultata arheoloških istraživanja što je žalostan pokazatelj tendencije menjanja istorijskih činjenica na ovim prostorima”.
Eparhija je već kontaktirala nemačku ambasadu, a takođe će u daljoj proceduri biti angažovana i Кomisija za zaštićene zone, čiji je član Eparhija raško-prizrenska.
“Veoma je važno u saradnji sa OEBS-om i kancelarijom EU utvrditi tačno sve činjenice i projekat konzervacije ruševina hrama vratiti u okvire zakona. U protivnom. svaki dalji radovi na ovoj lokaciji bili bi nezakoniti”, napominju u Eparhiji.
“Crkva Sv. Nikole istraživana je još od 50tih i 60tih godina prošlog veka i tu su pronađeni brojni natpisi i elementi kamene plastike koji jasno ukazuju na poreklo hrama i njegov stil. U okvirima hrama pronađeni su i brojni grobovi, koji su u međuvremenu otvarani i kosti odnošene u Prištinu bez ikakvog obaveštavanja SPC”.
Odlučan stav Eparhije jeste da se bilo kakvi konzervatorski radovi, kao i prezentacija ove baštine, može raditi jedino uzimajući u obzir dosadašnje arheološke radove i u punoj saradnji sa eminentnim srpskim ekspertima koje će angažovati Eparhija raško-prizrenska.
Za Eparhiju je apsolutno neprihvatljiva i kontraproduktivna bilo kakva politizacija pitanja kulturne baštine, a pogotovo jednostrano menjanje istorijskih činjenica.
Dosadašnja istraživanja i istorijat hrama Sv. Nikole detaljno su predstavljeni u monografiji "Crkva Sv. Nikole - Кatedrala Novog Brda" arheologa Marka Popovića i Igora Bjelića, Beograd 2018. godine.
Na osnovu obimnih istorijskih i arheoloških citiranih izvora, fotografija lokacije, nađenih artefakata, crteža i moguće idealne rekonstrukcije može se dobiti za sada najkompletnija slika o katedralnom hramu Novog Brda."